Nietolerancja salicylanów – na czym polega? Co jeść, a czego unikać?
Nietolerancja salicylanów nie jest tak częsta jak nietolerancja np. glutenu lub histaminy, mimo wszystko stanowi poważny problem dla sporej liczby osób. Dieta niskosalicylanowa, zwana też aspirynową, to lecznicza dieta eliminacyjna stosowana przy nadwrażliwości na grupę związków chemicznych pochodzących od kwasu salicylowego, znajdującą się głównie w lekach, ale także w żywności i innych produktach.
Nietolerancja salicylanów – definicja
Nietolerancja salicylanów to niespecyficzna, pseudo-alergiczna reakcja, która może wystąpić na skutek kontaktu organizmu z kwasem salicylowym lub jego pochodnymi. Nadwrażliwość na salicylany jest spowodowana nadmierną produkcją leukotrienów, które są mediatorami zapalnymi powiązanymi z różnymi stanami, m.in. astmą, reumatoidalnym zapaleniem stawów i chorobami zapalnymi jelit. Ta nadwyżka jest spowodowana przez hamowanie cyklooksygenazy, czyli enzymu, który reguluje tworzenie leukotrienów.
Objawy nietolerancji salicylanów
Zgłaszane przez pacjentów objawy najczęściej dotyczą układu oddechowego (zapalenie zatok, częste infekcje dróg oddechowych, polipy nosa oraz astma). Ponadto występują dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego (biegunki, wzdęcia, problemy z wypróżnianiem, przewlekłe zapalenie jelit) i skóry (pokrzywka i obrzęk naczynioworuchowy). Równoczesne występowanie tych objawów nazywane jest triadą aspirynową.
Poziom tolerancji salicylanów jest indywidualny dla każdego pacjenta oraz zmienny w zależności od sytuacji, np. podczas stresu reakcje niepożądane mogą się nasilać.
Czasem pojawiają się również zmiany trądzikowe, nadwrażliwość na promieniowanie słoneczne lub bóle migrenowe. Salicylany mogą wywoływać także typową reakcję alergiczną, niekiedy z anafilaksją, co jest szczególnie niebezpieczne. Poziom tolerancji salicylanów jest indywidualny dla każdego pacjenta oraz zmienny w zależności od sytuacji, np. podczas stresu reakcje niepożądane mogą się nasilać.
Jak rozpoznać nadwrażliwość na salicylany?
Nietolerancja salicylanów może objawiać się na wiele sposobów, co znacznie utrudnia postawienie diagnozy. Ponadto, niektóre osoby doświadczają nieprzyjemnych objawów po ekspozycji na niewielką ilość tych związków chemicznych, podczas gdy inni mogą tolerować nieco większe ilości.
Standardowym testem na nietolerancję salicylanów jest prowokacja, która polega na podawaniu niewielkiej ilości kwasu salicylowego i monitorowaniu objawów. Ten test powinien być wykonywany pod opieką personelu medycznego, ponieważ może wystąpić reakcja zagrażająca życiu. Aby rozpoznać, czy szkodzą nam salicylany pochodzące z żywności, najlepszym sposobem jest prowadzenie szczegółowego dzienniczka spożywanych produktów i pojawiających się dolegliwości.
U kogo może wystąpić nietolerancja salicylanów?
Nietolerancja salicylanów dotyka głównie osób, które przez dłuższy czas przyjmują leki zawierające kwas salicylowy lub jego pochodne np. aspirynę. Najczęściej są to leki przeciwbólowe dostępne bez recepty, tzw. NLPZ. Ponadto osoby, które zmagają się z innymi alergiami pokarmowymi są bardziej podatne na rozwinięcie nadwrażliwości na tę grupę związków. Chociaż dokładna liczba osób, u których występuje nieprawidłowe metabolizowanie salicylanów nie jest znana, przypadłość ta częściej występuje u osób dorosłych cierpiących na astmę (ok. 22% z nich). Duża predyspozycja występuje również u osób z chorobami zapalnymi jelit.
Nietolerancja salicylanów dotyka głównie osób, które przez dłuższy czas przyjmują leki zawierające kwas salicylowy lub jego pochodne np. aspirynę.
Dieta aspirynowa – na czym polega?
Całkowita eliminacja produktów zawierających pochodne kwasu salicylowego nie zawsze jest konieczna. Ważne jest, by utrzymać ich podaż na takim poziomie, przy którym nie będą występowały objawy niepożądane. Produkty o śladowej, bardzo niskiej oraz niskiej zawartości salicylanów można spożywać praktycznie codziennie, zaś produkty o wysokiej, bardzo wysokiej i ekstremalnie wysokiej zawartości salicylanów należy definitywnie wykluczyć.
Na pierwszym miejscu jednak należy wyeliminować leki z pochodnymi kwasu acetylosalicylowego. Ilość salicylanów dostarczana z diety wynosi zwykle 10-200 mg na dzień, natomiast pojedyncza dawka aspiryny może zawierać aż 325-650 mg tych związków. Trzeba też pamiętać o tym, że salicylany są składnikami wielu kosmetyków (pasty do zębów, szampony, odżywki do włosów, kremy, balsamy, maści, perfumy), które także mogą nasilać niepożądane reakcje.
Dieta aspirynowa – co jeść, a czego unikać?
Na diecie aspirynowej należy unikać przede wszystkim sztucznych konserwantów i dodatków do żywności, produktów marynowanych, puszkowanych, sztucznie barwionych i ogólnie wysokoprzetworzonych. Nie wolno spożywać: migdałów i niektórych orzechów, oleju kokosowego, oliwy z oliwek, wielu przypraw, ziół i sosów, a także niektórych ryb, warzyw i owoców. Z napojów zakazane są: kawa, herbaty, soki owocowe i warzywne, napoje gazowane, niektóre alkohole. Szczegółowy podział produktów został przedstawiony w poniższych tabelach.
Nietolerancja salicylanów a kwasy tłuszczowe omega-3
Jedno z badań z 2008 roku (Healy i wsp.) wykazało, że suplementacja 10 g kwasów tłuszczowych omega-3 (DHA i EPA) dziennie może efektywnie likwidować objawy nadwrażliwości. U pacjentów występowała astma i reakcje anafilaktyczne. Po zastosowaniu 6-8 tygodniowej suplementacji kwasów omega-3 wszyscy uczestnicy badania mogli odstawić kortykosteroidy, gdyż ich dolegliwości całkowicie ustąpiły.
Podsumowanie
Salicylany to grupa związków naturalnie występujących w żywności. Jeśli nie ma żadnych wskazań medycznych, nie należy ich eliminować, ponieważ niepotrzebnie ograniczymy produkty bogate w witaminy i minerały. Nietolerancja salicylanów pojawia się najczęściej u osób, które przyjmują zbyt duże ilości leków przeciwzapalnych i przeciwbólowych. Dlatego należy pamiętać, by stosować takie medykamenty z rozwagą i tylko w ostateczności.
Jeśli dotyczy nas nadwrażliwość na salicylany, należy szczególnie uważać na preparaty zawierające kwas salicylowy, acetylosalicylowy (aspirynę) i jego pochodne. Mogą one występować nie tylko w lekach, ale także kosmetykach. Tolerancja salicylanów pochodzących z żywności jest inna dla każdego pacjenta, dlatego należy dobrać dietę indywidualnie, najlepiej z pomocą dietetyka klinicznego.
Bibliografia: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21879102 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2696737/ https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16835707 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/14749606 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3756172/ https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16137190 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16247191 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20497789 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2859737/ https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19641282 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21879102 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3649719/ https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK92774/ https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23919705 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18795922 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21918670 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26468368 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28341821 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19633779 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16247191