Dieta ketogeniczna – czy jest bezpieczna dla każdego?

Dieta ketogeniczna to dość kontrowersyjny temat wśród lekarzy i dietetyków. Jedni twierdzą, że jest ona groźna dla zdrowia, inni zaś korzystają z jej leczniczych właściwości. Kto może czerpać korzyści z bycia w stanie ketozy? Czy dla każdego dieta ta będzie bezpieczna?

Jaka jest minimalna ilość węglowodanów, jaką powinniśmy spożywać na co dzień?

Tłuszcz oraz białko są bezsprzecznie niezbędnymi składnikami diety, ponieważ to właśnie z nich w dużej części zbudowane jest nasze ciało, a nasz organizm nie potrafi sam wytworzyć sobie tych makroskładników. Węglowodany natomiast pełnią głównie funkcję energetyczną, a ich ilość w diecie wydaje się być najtrudniejsza do ustalenia.

Według piramidy zdrowego żywienia zalecanej przez IŻŻ węglowodany powinny stanowić podstawę żywienia. Ale czy rzeczywiście każdy z nas potrzebuje ich w takiej ilości, aby zachować zdrowie i wysoki poziom energii?

Zapotrzebowanie na węglowodany to bardzo indywidualna kwestia. Dzieci, kobiety w ciąży i w okresie laktacji, sportowcy, osoby pracujące fizycznie, rekonwalescenci oraz osoby z niedoczynnością tarczycy zwykle potrzebują większej ilości węglowodanów niż osoby o niskiej aktywności fizycznej, z nadwagą bądź cukrzycą.

Glukoza jest niezbędna dla trzech organów w naszym ciele: dla mózgu, nerek i czerwonych krwinek. Organizm ludzki potrafi się jednak świetnie zaadaptować do warunków niskiej podaży węglowodanów w diecie. Kiedy nie dostarczamy odpowiedniej ilości cukrów z dietą, organizm sam wytwarza glukozę z kilku substratów: z kwasu mlekowego, aminokwasów i glicerolu w procesie zwanym glukoneogenezą.

Organizm ludzki potrafi się świetnie zaadaptować do warunków niskiej podaży węglowodanów w diecie.

Spożywając odpowiednią ilość białka i tłuszczu, najniższe dzienne zapotrzebowanie na węglowodany potrzebne do prawidłowego funkcjonowania organizmu wynosi tak na prawdę…zero gramów.

Zero węglowodanów – czy to możliwe?

Praktycznie ciężko byłoby utrzymać taką dietę przez dłuższy czas z kilku względów. Po pierwsze, aby być zdrowym potrzebujemy codziennej dawki antyoksydantów i fitozwiązków, które znajdują się tylko w roślinach. Rośliny jednak zawierają także węglowodany, a więc chcąc spożywać dziennie zerową ilość cukrów, musielibyśmy całkowicie wyeliminować z diety warzywa, owoce raz orzechy i pestki. A to fatalnie odbiłoby się na naszym zdrowiu.

Po drugie warzywa są także bogatym źródłem soli mineralnych, wody i błonnika rozpuszczalnego w wodzie, który ma ogromne znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania jelit. Frakcje błonnika pochodzące z warzyw i owoców mają działanie prebiotyczne, a więc są pożywką dla bakterii, które bytują w naszych jelitach. Jak wiemy, równowaga mikroflory jelitowej wpływa dobroczynnie na nasz cały organizm.

Frakcje błonnika pochodzące z warzyw i owoców mają działanie prebiotyczne, a więc są pożywką dla bakterii, które bytują w naszych jelitach.

Pomijając nawet powyższe kwestie, dieta bez węglowodanów była by bardzo monotonna i restrykcyjna. Dieta ketogeniczna pozwala na minimalne spożycie cukrów (od 20 g do około 80 g/dobę). Takie ilości biorą się właśnie z tego powodu, aby móc dostarczyć odpowiedniej ilości błonnika i antyoksydantów.

Na czym polega dieta ketogeniczna?

Dieta ketogeniczna polega na zmianie naszego paliwa z glukozy (czyli cukru) na tłuszcze, a konkretniej mówiąc ciała ketonowe, które powstają z tłuszczów w naszej wątrobie. Ketoza rozpoczyna się, kiedy poziom ketonów we krwi osiąga ok. 0,5 mmol/litr. Może on dochodzić do 3 mmol/litr.

Należy wykluczyć z diety cukier pod każdą postacią. Węglowodany ograniczamy do minimum, w praktyce są to ilości ok. 30-100 g dziennie w zależności od aktywności fizycznej i typu sylwetki. Na pewno należy zrezygnować z takich produktów jak: ziemniaki, kasze, ryż, makarony, płatki, pieczywo, ciasta, słodki nabiał, dżemy, miód, soki i napoje słodzone oraz duża część owoców.

Węglowodany ograniczamy do minimum, w praktyce są to ilości ok. 30-100 g dziennie w zależności od aktywności fizycznej i typu sylwetki.

Tłuszcz stanowi ok. 50 – 80 % energii. Dozwolone jest tłuste mięso, ryby, jaja, smalec, masło klarowane, masło, olej kokosowy, kokos, mleczko kokosowe, awokado oraz oliwa z oliwek. W mniejszych ilościach orzechy i pestki np. migdały, słonecznik, sezam. Do tego obowiązkowo oczywiście warzywa.

Ilość białka ustalana jest indywidualnie, ale stanowi ok. 15-25 % energii. Proporcje wszystkich makroskładników zależą od danej osoby – od aktywności fizycznej, masy ciała oraz predyspozycji.

Źródło: Simmonds A. Principia Ketogenica: Low Carbohydrate And Ketogenic Diets – Compendium Of Science Literature On The Benefits

Zalety diety ketogenicznej

Po spożyciu tłuszczu i białka nie dochodzi do tak dużego wyrzutu insuliny z trzustki, jak ma to miejsce po spożyciu węglowodanów. Dzięki temu ma szansę działać hormon antagonistyczny czyli glukagon, który umożliwia zachodzenie procesu glukoneogenezy oraz spalanie zapasów tkanki tłuszczowej. Temu właśnie zawdzięczamy wyjątkowe właściwości ketozy.

Liczne badania pokazują, że dieta ketogeniczna może być szczególnie korzystna dla osób, które chcą zgubić nadmiar tkanki tłuszczowej (także nadmiar tłuszczu trzewnego), dla osób chorujących na epilepsję, ale także dla diabetyków zarówno typu 1 jak i 2 oraz osób z insulinoopornością.  Jedno z badań wstępnie ukazało także pozytywne efekty diety ketogenicznej w leczeniu zaburzeń hormonalnych u kobiet z PCOS.

W cukrzycy typu 1 dieta ketogeniczna pozwala zmniejszyć dawki przyjmowanej insuliny doposiłkowej, a nawet bazowej (tu należy wnikliwie obserwować swój organizm, jak reaguje on na zmniejszenie ilości węglowodanów). Natomiast w cukrzycy typu 2 można stosować mniejsze dawki leków przeciwcukrzycowych (lub także insuliny), a czasem nawet całkowicie je odstawić.

Dieta ketogeniczna pozwala lepiej kontrolować glikemię i co za tym idzie obniżyć poziom heboglobiny glikowanej (HbA1c), aby uniknąć późniejszych powikłań cukrzycowych. Ogranicza także apetyt na słodkości, co jest ważne dla osób z insulinoopornością i nadwagą.

U większości osób ketoza poprawia parametry lipidowe (zwiększa poziom HDL, zmniejsza poziom LDL glikowanego oraz trójglicerydów), dzięki czemu chroni przed wystąpieniem chorób sercowo-naczyniowych. Ketoza działa ochronnie przed rozwojem Alzheimera, może rozjaśniać umysł i dodawać energii. Pomaga także  w leczeniu niektórych typów nowotworów mózgu.

Ketoadaptacja

Ketoadaptacja to okres przejściowy, w którym następuje przestawienie metabolizmu ze spalania glukozy na spalanie tłuszczu. Wtedy mózg częściowo korzysta z glukozy i częściowo z kwasów tłuszczowych.

Niektórym osobom proces ketoadaptacji może zajmować kilka tygodni, a nawet miesięcy. Mogą w tym czasie wystąpić takie objawy jak: bóle głowy, uczucie zmęczenia, rozdrażnienie. Jest to tzw. „keto flu”, czyli objawy przypominające grypę. Jest to oczywiście przejściowe i nie zagraża zdrowiu. Ważne jest jednak, aby dbać o nawodnienie organizmu. Pomocne wtedy może być picie wody mineralnej z dodatkiem soli himalajskiej.

Aby sprawdzić, czy już osiągnęliśmy stan ketozy, najlepiej mierzyć poziom ciał ketonowych we krwi. Pomiaru dokonuje się glukometrem. Są do tego specjalnie przeznaczone paski. Pomiar ketonów w moczu nie zawsze jest odzwierciedleniem ketonów we krwi, dlatego nie jest to miarodajne narzędzie do kontroli ketozy.

Aby sprawdzić, czy już osiągnęliśmy stan ketozy, najlepiej mierzyć poziom ciał ketonowych we krwi.

Jeśli dieta ketogeniczna nam służy, samopoczucie oraz wyniki badań laboratoryjnych są w normie, można ją stosować przez wiele lat.

Ketoza a kwasica ketonowa

Ketoza często mylona jest z kwasicą ketonową. Kwasica ketonowa jest stanem patologicznym, zagrażającym życiu i występuje praktycznie tylko u diabetyków, u których poziom glukozy we krwi jest ekstremalnie wysoki z powodu braku insuliny (kiedy osoba chora na cukrzycę zapomni o podaniu dawki insuliny po posiłku).

Komórki nie mogą otrzymać wtedy energii z glukozy, więc rozpoczyna się produkcja ketonów. Duże ilości ciał ketonowych we krwi przewyższają zdolności nerek do utrzymania równowagi kwasowo-zasadowej. Osoby chore na cukrzycę, które nie podadzą sobie odpowiedniej dawki insuliny zapadają w śpiączkę wywołaną obniżeniem pH krwi i odwodnieniem.

O ketozie mówimy, gdy poziom ciał ketonowych we krwi osiąga ok. 0,5 mmol/l. W kwasicy natomiast, stężenie ketonów wynosi ok.15-25 mmol/l. Jak widać to spora różnica. Poprzez samą dietę lub nawet głodzenie zdrowa osoba nie jest w stanie wywołać kwasicy ketonowej. Dlatego będąc na diecie ketogenicznej, nie zagraża nam niebezpieczeństwo pod postacią kwasicy.

Czy dieta ketogeniczna jest odpowiednia dla każdego?

Dieta niskowęglowodanowa na pewno nie będzie odpowiadała wszystkim, ponieważ każdy organizm ma inne potrzeby. Niektóre grupy ludności opierają swoją dietę w większości na węglowodanach, zachowując przy tym zdrowie i długą przeżywalność, a więc spożycie węglowodanów może być zależne od szerokości geograficznej i uwarunkowań genetycznych.

Kobiety w ciąży oraz dzieci nie powinny całkowicie rezygnować z węglowodanów, ponieważ insulina spełnia u nich ważną rolę czynnika wzrostu.

Znaczna część sportowców potrzebuje dużej ilości węglowodanów, chociaż są też sportowcy, którzy osiągają świetne wyniki, będąc na ketozie. Badania naukowe wykazują, że przy długotrwałym wysiłku (np. ultramaratony) ciała ketonowe mogą być o wiele wydajniejszym źródłem energii niż węglowodany.

Dla niektórych osób dieta ketogeniczna może być trudna do utrzymania, ponieważ nawet najmniejsza ilość węglowodanów powyżej założonego limitu, wybija takie osoby ze stanu ketozy.

Kolejnym problemem, który zdarza się dość często są zaparcia. W takim przypadku należy zwiększyć ilość błonnika rozpuszczalnego w wodzie. Przydatna może być np. babka płesznik.

U niektórych dzieci stosujących dietę ketogeniczną w leczeniu padaczki wystąpiły kamienie nerkowe. Nie jest to częste zjawisko, ale osoby z chorobami nerek nie powinny stosować takiej diety.

W jakich jeszcze schorzeniach nie zaleca się stosowania diety ketogenicznej? U osób z wrodzonymi zaburzeniami metabolizmu tłuszczów (upośledzona beta-oksydacja itp.), u chorych na porfirię, fenyloketonurię, dnę moczanową, u osób z zapaleniem trzustki oraz po operacji pęcherzyka żółciowego. W chorobie refluksowej dieta ta z początku także nie jest wskazana.

Podsumowanie

Podsumowując, dieta ketogenicza może być bardzo pomocna w zespole metabolicznym. Jest dobrym sposobem na zrzucenie zbędnych kilogramów, wyrównanie cukrzycy, poprawę parametrów lipidowych (zmniejsza poziom LDL utlenionego oraz glikowanego, a także poziom trójglicerydów) oraz markerów zapalnych.

Dieta ketogeniczna ogranicza powstawanie szkodliwych, toksycznych produktów przemiany materii, zmniejsza powstawanie wolnych rodników, spowalnia starzenie mózgu. Ciała ketonowe są doskonałym źródłem energii dla mózgu. Jednakże dla niektórych osób dieta ta może być problematyczna i nie każdy powinien ją stosować.

Artykuł powstał z udziałem ekspertów Content Writer.

Przeczytaj także:

Co jeść przed treningiem? Idealny posiłek przed-treningowy

Trening na czczo — wady i zalety

Źródła:

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23829973
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17447017
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23651522
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15767618
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12406040
http://www.biomedcentral.com/content/pdf/1550-2783-1-2-7.pdf
http://nutritionandmetabolism.biomedcentral.com/articles/10.1186/1743-7075-1-2
http://nutritionandmetabolism.biomedcentral.com/articles/10.1186/1743-7075-2-34
http://nutritionandmetabolism.biomedcentral.com/articles/10.1186/1743-7075-4-5
http://nutritionandmetabolism.biomedcentral.com/articles/10.1186/1743-7075-2-31
http://nutritionandmetabolism.biomedcentral.com/articles/10.1186/1743-7075-1-13
http://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0165378
http://nutritionandmetabolism.biomedcentral.com/articles/10.1186/1743-7075-2-28
http://nutritionandmetabolism.biomedcentral.com/articles/10.1186/1743-7075-2-29
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18539917
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/8604657
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15051841
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1819381/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22563484
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/7790697
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21794124
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2731764/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25649120

Mann Jim, Truswell A. Stewart. Essentials of Human Nutrition, 2007
Stafstrom Carl E. , Rho Jong M. Epilepsy and the Ketogenic Diet, 2004
Simmonds A. Principia Ketogenica: Low Carbohydrate And Ketogenic Diets - Compendium Of Science Literature On The Benefits, 2014
Bernstein Richard K. Dr. Bernstein's Diabetes Solution: The Complete Guide to Achieving Normal Blood Sugars, 2011
J.M.Berg, J.L.Tymoczko, L.Stryer. Biochemia, PWN, 2011
Spritzler Franziska. The Low Carb Dietitian's Guide to Health and Beauty: How a Whole-Foods, Low-Carbohydrate Lifestyle Can Help You Look and Feel Better Than Ever, 2015